આર. બી.કેટલ અને સિગમન ફ્રોઈડે આપેલા વ્યક્તિત્વના સિદ્ધાંતની તુલના કરો|Compare the theory of personality given by R.B. Kettle and Sigmund Freud

આર. બી. કેટલ (રેમન્ડ બી. કેટલ) અને સિગ્મન્ડ ફ્રોઈડે વ્યક્તિત્વના સિદ્ધાંતો આપ્યા છે, જેમાં મુખ્ય તફાવતો અને કેટલીક સમાનતાઓ છે. ફ્રોઈડનો સિદ્ધાંત મુખ્યત્વે માનસિક વિશ્લેષણાત્મક (પ્સાયકોડાયનેમિક) છે, જ્યારે કેટલનો સિદ્ધાંત લક્ષણ-આધારિત (ટ્રેઈટ થિયરી) છે. નીચે તેમની તુલના કરતું કોષ્ટક છે:

 

વિભાગ	સિગ્મન્ડ ફ્રોઈડનો સિદ્ધાંત	રેમન્ડ બી. કેટલનો સિદ્ધાંત
અભિગમ	માનસિક વિશ્લેષણાત્મક: અવચેતન મન, આંતરિક સંઘર્ષ અને બાળપણના અનુભવો પર ભાર.	લક્ષણ-આધારિત: વૈજ્ઞાનિક અને આંકડાકીય પદ્ધતિઓ (ફેક્ટર એનાલિસિસ) દ્વારા વ્યક્તિત્વના લક્ષણોનું માપન.
વ્યક્તિત્વની રચના	ત્રણ ભાગો: આઈડી (પ્રાથમિક વૃત્તિઓ), ઈગો (વાસ્તવિકતા-આધારિત), સુપરઈગો (નૈતિકતા).	16 મુખ્ય વ્યક્તિત્વ લક્ષણો (જેમ કે હૂંફાળુતા, તર્કશક્તિ), જેમને સર્ફેસ અને સોર્સ ટ્રેઈટ્સમાં વિભાજિત કર્યા.
વિકાસ	માનસિક-લૈંગિક તબક્કા (ઓરલ, એનલ, ફેલિક, લેટન્સી, જેનિટલ); સંઘર્ષોના ઉકેલ દ્વારા વિકાસ.	વારસાગત (હેરેડિટી), પર્યાવરણ અને તેમના પરસ્પર ક્રિયા દ્વારા; સ્થિર લક્ષણો પર ભાર.
અવચેતનની ભૂમિકા	કેન્દ્રીય: અવચેતનમાં દબાયેલી ઈચ્છાઓ અને સંઘર્ષો વ્યક્તિત્વને પ્રભાવિત કરે છે.	ઓછી ભૂમિકા: વ્યક્તિત્વને માપી શકાય તેવા અને અવલોકનીય લક્ષણો તરીકે જુએ છે, અવચેતન પર ઓછો ભાર.
માપન અને અભ્યાસ	ક્લિનિકલ પદ્ધતિઓ જેમ કે સ્વપ્ન વિશ્લેષણ, મુક્ત સંગઠન; ગુણાત્મક.	પ્રશ્નાવલી (જેમ કે 16PF), આંકડાકીય વિશ્લેષણ; પરિમાણાત્મક અને વૈજ્ઞાનિક.
તફાવતો અને વિવેચના	વધુ વિવાદાસ્પદ અને અવૈજ્ઞાનિક માનવામાં આવે છે, પરંતુ માનસિક સ્વાસ્થ્યમાં પ્રભાવશાળી.	વધુ વૈજ્ઞાનિક અને માપી શકાય તેવું, પરંતુ વ્યક્તિત્વના ગતિશીલ પાસાઓને અવગણે છે.

 

 સમાનતાઓ:

 બંને સિદ્ધાંતો વ્યક્તિગત તફાવતોને સમજાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.

 વારસાગત અને પર્યાવરણીય પરિબળોની ભૂમિકા સ્વીકારે છે.

 વ્યક્તિત્વને વિકાસશીલ અને જટિલ તરીકે જુએ છે.

 

ફ્રોઈડનો સિદ્ધાંત અવચેતન અને બાળપણના અનુભવો પર કેન્દ્રિત છે, જ્યારે કેટલ વ્યક્તિત્વને માપી શકાય તેવા લક્ષણોના સમૂહ તરીકે જુએ છે અને તેને વૈજ્ઞાનિક રીતે વિશ્લેષિત કરે છે. કેટલે ફ્રોઈડ જેવા અન્ય સિદ્ધાંતકારોની તુલનામાં વધુ પરિમાણાત્મક અભિગમ અપનાવ્યો છે.

 

ફ્રોઈડનો સિદ્ધાંત એક સિદ્ધાંત (Theory) છે, જે વ્યક્તિત્વના "કેમ" (Why) અને "કેવી રીતે" (How) ની ઊંડાણપૂર્વકની સમજણ આપવા પ્રયત્નશીલ છે. તે માનવ વ્યક્તિત્વના ઊંડાણમાં છુપાયેલા અર્થો અને સંઘર્ષોને શોધવા માગે છે.

કેટલનો સિદ્ધાંત એક મોડેલ (Model) અથવા વર્ગીકરણ પદ્ધતિ (Taxonomy) છે, જે વ્યક્તિત્વના "શું" (What) નું વર્ણન અને આગાહી કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય વ્યક્તિત્વના જટિલ ચિત્રને ઓળખી શકાય તેવા અને માપી શકાય તેવા ઘટકોમાં વિભાજીત કરવાનો છે.