વિવેકાનંદનું શૈક્ષણિક દર્શન|Educational Philosophy of Vivekananda

 વિવેકાનંદનું શિક્ષણ દર્શન

પ્રશ્ન:- સ્વામી વિવેકાનંદના શૈક્ષણિક વિચારો અને ભારતીય શિક્ષણ પ્રણાલી પર તેમના પ્રભાવનું વર્ણન કરો?

* સ્વામી વિવેકાનંદ: -

      સ્વામી વિવેકાનંદનો જન્મ 12 જાન્યુઆરી 1863 ના રોજ કલકત્તામાં થયો હતો. સાધુ બનતા પહેલા તેનું નામ નરેન્દ્ર નાથ દત્ત હતું. તેમના પિતા વિશ્વનાથ દત્ત હતા અને તેઓ એક સફળ વકીલ હતા અને માતા ભુવનેશ્વરી દેવી હતા. તે શ્રી રામકૃષ્ણ પરમહંસના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યો હતો જ્યારે તે કૉલેજમાં હતો ત્યારે તે 17 વર્ષનો હતો.

     તેમણે અભ્યાસ, સંગીત, કવિતા અને જિમ્નેસ્ટિક્સમાં ઉત્કૃષ્ટ દેખાવ આપ્યો. તેમણે પશ્ચિમી દર્શનની બધી પદ્ધતિઓનો અભ્યાસ કર્યો.

* વિવેકાનંદનું શિક્ષણનું દર્શન: -

      તેમના શિક્ષણના દર્શન મુજબ. શિક્ષણ એ એક સતત પ્રક્રિયા છે અને તેમાં જીવનના પાસાંઓ શામેલ હોવા જોઈએ: શારીરિક, માનસિક, ભાવનાત્મક, બૌદ્ધિક, નૈતિક અને આધ્યાત્મિક. તેમનું શૈક્ષણિક દર્શન  વેદાંત અને ઉપનિષદ પર આધારિત છે.

     તેઓ પુસ્તક શિક્ષણની વિરુદ્ધ હતા અને માનતા હતા કે શિક્ષણ પુસ્તક અધ્યયનથી શીખવાનું નથી. શિક્ષણ એ જીવન નિર્માણની પ્રક્રિયા છે, માનવ નિર્માણની પ્રક્રિયા છે, વિચારોનું જોડાણ છે અને પાત્ર નિર્માણ છે.

* વિવેકાનંદની શિક્ષણની વિભાવના: -

   સ્વ શિક્ષણ: -

      શિક્ષણ એ આત્મ સાક્ષાત્કાર છે, દરેક બાળક કુદરતી રીતે વૃદ્ધિ પામે છે અને માણસે પોતાને શીખવવું જ જોઇએ અને શિક્ષકની ફરજ તેના માર્ગમાં આવતી અવરોધોને દૂર કરવી અને સફળતા અને તકો તરફ માર્ગદર્શન આપવી જોઈએ.

બધા માટે શિક્ષણ: -

     તે બધા ભારતીયો માટે શિક્ષણ માંગે છે.

બાળકોની જરૂરિયાત મુજબ શિક્ષણ: -

     શિક્ષણ, બાળકની જરૂરિયાત, રસ અને માંગ પ્રમાણે થવું જોઈએ.

- મહિલાઓનું શિક્ષણ: -

   તેઓ સ્વામી દયાનંદ જેવી મહિલાઓ માટે શિક્ષણના પક્ષમાં હતા અને માત્ર મહિલાઓને સન્માન આપીને જીવનધોરણમાં સુધારો થઈ શક્યો નહીં. તેથી, દેશની પ્રગતિ માટે મહિલાઓને શિક્ષિત કરવું જોઈએ.

રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ પદ્ધતિ: -

    તેમનું માનવું હતું કે શિક્ષણ રાષ્ટ્રીય જરૂરિયાતો, સમસ્યાઓ, આકાંક્ષાઓ અને દેશના વિકાસમાં સામાન્ય ભૂમિકા માટે હોવું જોઈએ.

* શિક્ષણનો ઉદ્દેશ: -

     -નૈતિક, આધ્યાત્મિક અને ચરિત્ર વિકાસ.

    આત્મનિર્ભરતા માટે શિક્ષણ

   - શારીરિક વિકાસ માટે શિક્ષણ

   - સાર્વત્રિક ભાઈચારો માટે

   - જીવનની વ્યવહારુ બાજુ (બ્રેડ અને માખણ હેતુ)

   - ધાર્મિક વિકાસ માટે શિક્ષણ

   - વ્યવસાય હેતુ

* વિવેકાનંદ અનુસાર અભ્યાસક્રમ: -

- વિજ્ઞાન અને વેદાંતની પદ્ધતિ: -

      તેમણે ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક, વેદાંતના અભ્યાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું અને વિજ્ઞાનિક જ્ઞાન પર  પણ ભાર મૂક્યો.

-સામાન્ય ભાષા: -

    તે સામાન્ય ભાષાના ઉપયોગ પર ભાર મૂકે છે.

વૈચારિક ભાષા (માતૃભાષા), સંસ્કૃત, કોઈપણ કડી ભાષા, ઇતિહાસ, ભૂગોળ, અર્થશાસ્ત્ર વગેરે. તેમણે ઇતિહાસ, ભૂગોળ, અર્થશાસ્ત્ર, ગણિત, ગૃહ વિજ્ઞાન , મનોવિજ્ઞાન અને કૃષિ જેવા વિષયોના અભ્યાસની ભલામણ પણ કરી.

શારીરિક અને વ્યાવસાયિક શિક્ષણ.

* ભણાવવાની પદ્ધતિઓ અને શિક્ષકની ભૂમિકા: -

-એકાગ્રતા 

પોતાનો અભ્યાસ

દક્ષિણ પદ્ધતિ

-શિક્ષકે મિત્ર, તત્વજ્ઞાની અને માર્ગદર્શકની જેમ કાર્ય કરવું જોઈએ

- શિક્ષકો તેમના વ્યવસાય માટે સમર્પિત હોવા જોઈએ

- શિક્ષકોએ વિદ્યાર્થીઓના સ્તર પ્રમાણે નીચે આવવું જોઈએ.